Zwołanie XXVI Kapituły Generalnej
LIST OKÓLNY
„Zostań z nami, gdyż ma się ku wieczorowi”
(Łk 24, 29)
o. Mathew Vattamattam
Przełożony Generalny
Misjonarze Klaretyni – Kuria Generalna
Rzym, 2 lutego 2021
Drodzy Współbracia,
- Po ogłoszeniu XXVI Kapituły Generalnej w dniu 30 maja 2020 r. nadal mieliśmy do czynienia z paraliżującym wpływem pandemii Covid-19 na całą ludzkość. Jako misjonarze poczuliśmy się wezwani do uczestnictwa w troskach i cierpieniach sióstr i braci wokół nas i dzielenia się z nimi radością Ewangelii. Odczuliśmy ból milionów ludzi, gdy nasi współbracia i bliscy ulegli infekcji wirusowej. Doświadczyliśmy także radości i łaski powrotu do zdrowia naszych braci po masowych infekcjach w niektórych wspólnotach. Była to również okazja do głębokiej, opartej na wierze refleksji nad sensem pandemii, która wzbudziła troskę o dobro wszystkich ludzi i o nasz wspólny dom. Wielu naszych braci, wspólnot i działań apostolskich odważnie zareagowało na sytuację ubóstwa i głodu najsłabszych w społeczeństwie, łącząc zasoby ludzkie i materialne we wspólnej misji z innymi ludźmi dobrej woli. Różne Organizmy Większe podjęły wysiłki, aby wesprzeć ekonomicznie personel i osoby pozostające na utrzymaniu naszych instytucji podczas zamknięcia. W życiu i w śmierci głosimy nadzieję i radość życia w Chrystusie, Panu naszym (por. Rz 14,8).
- Chociaż obecnie niektóre kraje przeżywają trzecią falę pandemii, są oznaki nadziei, że jesteśmy blisko końca tunelu niepewności i paniki. Pojawienie się szczepionek chroniących przed wirusem jest obiecujące. Jednak ogromna różnica między krajami w dostępie do szczepionek ujawnia gorsze oblicze starej logiki ludzkości i potrzebę wspólnego marzenia o przyszłości jako jednej ludzkiej rodziny na tej planecie. Era post-Covid wzywa do zwrócenia większej uwagi na dobro wspólne i na troski milionów ludzi żyjących na obrzeżach społeczeństwa, aby uniknąć katastrofalnej sytuacji nierówności, głodu i ubóstwa na świecie. Potraktujmy pandemię jako zaproszenie do wydobycia z nas tego, co najlepsze, aby stworzyć sprawiedliwy i braterski świat[1].
Sens pandemii w naszym życiu i misji
- Podejście autorów biblijnych i Ojców Kościoła do ludzkich niepowodzeń, klęsk żywiołowych, chorób i plag bardzo różniło się od przyziemnych i ezoterycznych interpretacji im współczesnych. Wszystko ma znaczenie Boże, jest znakiem dla ludu Bożego, wskazując drogę nawrócenia i wyzwolenia. Bóg wydobywa dobro z cierpienia i zła. Powódź w czasach Noego (por. Rdz 6-9) jest przedstawiana jako moment odrodzenia ludzkości i nowego początku dla ziemi. Plagi Egiptu odczytywano wraz z opowiadaniem o wyjściu z niewoli (por. Wj 1-10). Jezus nie trzymał się popularnych interpretacji nieszczęśliwych wydarzeń, takich jak zawalenie się wieży, która zabiła wielu ludzi w Siloam (por. Łk 13, 1-5) lub przyczyna ślepoty niewidomego dziecka (por. Jn. 9, 1–3). Jezus wolałby raczej widzieć w nich wezwanie do odpowiedzialności poprzez nawrócenie i okazję do ukazania mocy Bożej miłości. Rozwojowi chrześcijaństwa w cesarstwie rzymskim sprzyjało świadectwo chrześcijan, którzy opiekowali się chorymi podczas zarazy (na przykład zaraza Antoninów w latach 165-180 i plaga Cypriana w latach 249-262), kiedy zdrowi Rzymianie uciekali z miejsca choroby. Misjonarz, w duchu Dobrego Pasterza, nie ucieka, pozostawiając owce na pastwę atakującego wilka (por. J 10, 12-13).
- Zapraszam do spojrzenia na wpływ pandemii na Kapitułę Generalną w dużo szerszej perspektywie niż to, czy będziemy w stanie ją przeprowadzić zgodnie z planem. Czy zgodnie z tradycją chrześcijańską możemy odczytać obecny scenariusz jako znak i wezwanie do nawrócenia i zbiorowej odpowiedzialności za integralne dobro ludzkości, nie wpadając w jałowe interpretacje? Jak zauważa papież Franciszek, przeżywamy czas kryzysu lub próby, jak piec testujący pracę garncarza[2]. W tej globalnej pandemii nasza uczciwość jako uczniów zakorzenionych w Panu i gotowych do wysłania na misję jest również wystawiona na próbę. Nie możemy być biernymi widzami, powinniśmy być raczej współtwórcami wyłaniającej się przyszłości. Papież zwraca również uwagę na widoczność obecnej pandemii i pyta: „Jak poradzimy sobie z ukrytymi pandemiami tego świata, pandemiami głodu i przemocy oraz zmianami klimatycznymi?”[3].
- Kapituła Generalna i jej przygotowania nie mogą być obojętne na to, co pandemia ujawnia na temat współistnienia ludzi w połączonym świecie oraz na spustoszenie, jakie pandemia spowodowała we wszystkich sferach życia. Nie możemy żyć tak, jakby pandemia nie istniała i trwać nienaruszenie w naszych postawach i stylu życia, gdy cierpią miliony naszych braci i sióstr. Zgodnie z proroczym duchem naszego powołania misyjnego, przyjmijmy obecny okres próby w świetle Ewangelii. Wśród wielu wysiłków, jakie ludzie wnoszą w walkę z pandemią i jej konsekwencjami, naszą rolą jako misjonarzy jest pomaganie ludziom w odnalezieniu sensu i nadziei w sytuacji paniki i bezradności oraz włączanie się we wszystkie wysiłki na rzecz budowania sprawiedliwego i braterskiego świata, w którym ludzka godność jest szanowana, a nasza planeta jest odpowiedzialnie chroniona przed niszczeniem przez wirusy biologiczne, moralne i duchowe. W trakcie Kapituły Generalnej wspólnie zbadamy, jakie jest Boże powołanie dla nas dzisiaj i jak spełniamy nasze miejsce w Kościele i świecie jako zgromadzenie misyjne. W jaki sposób uczestniczymy we współtworzeniu przyszłości ludzkości i planety wraz ze wszystkimi innymi współpracownikami Ducha Świętego, architekta historii świata?
Nauczanie Papieża Franciszka w drodze naszego Zgromadzenia
- Nasza wspólnotowa droga po XXV Kapitule Generalnej, zgodnie z jej wytycznymi, polegała na podjęciu trzech procesów przemiany w ostatnim sześcioleciu[4]. Adhortacja apostolska Evangelii Gaudium (2013) i encyklika Laudato Sí (2015) stworzyły podstawy przemieniającej podróży misyjnej. W ciągu tego sześcioletniego okresu nauczanie Papieża Franciszka rzuciło światło na różne procesy przemian, które już realizowaliśmy. Synody Biskupów i Adhortacje Apostolskie o rodzinie (Amoris Laetitia, 2016) oraz o młodzieży i powołaniach (Christus Vivit, 2019) dały impuls pierwszemu procesowi przemiany, abyśmy byli „zgromadzeniem wychodzącym”. Odnowiona koordynacja Prokury Misyjnej, JPIC i nasza obecność w ONZ jako Solidarność i Misja (SoMi) otrzymały nowy impuls z refleksji Synodu na temat Amazonii i z posynodalnej adhortacji Querida Amazonia (2020).
- Adhortacja apostolska o świętości Gaudete et Exsultate (2018) była stosownym wsparciem dla trzeciego procesu przemiany, który ma nas stopniowo upodabniać do Chrystusa, misjonarza Ojca. Niedawna encyklika Fratelli Tutti (2020) dała nam wizję splatania braterskiego współistnienia wszystkich ludzi i całego Bożego stworzenia. Drugi proces transformacji zachęca do sztuki tkania naszych wspólnot na wszystkich poziomach i dbania o nasze zasoby w służbie życia i misji. Staliśmy się bardziej świadomi wartości rozeznania wspólnotowego, pracy zespołowej i podejścia synodalnego, aby zabezpieczyć sprawowanie władzy w służbie naszym braciom i zapobiec wszelkim nadużyciom władzy i zasobów. Każdy z was zdaje sobie sprawę z tego jak sposób przeżywania powołania pozwolił objąć trzy procesy przemiany w was i w waszych wspólnotach. Teraz jest czas, aby zebrać ich owoce i rozeznać dalsze kroki na naszej drodze.
- Historia naszych Kapituł Generalnych pokazuje, w jakiej bliskości szliśmy z Kościołem powszechnym, przyswajając sobie jego Magisterium i włączając impulsy różnych wydarzeń kościelnych do naszego życia i misji. Papież Franciszek ogłosił Rok św. Józefa, rozpoczynający się 8 grudnia 2020 r., z okazji 150 rocznicy ogłoszenia tego świętego patronem Kościoła powszechnego[5]. Jest to dobra okazja, aby odzyskać wiarygodność życia kapłańskiego i celibatu konsekrowanego, które zostały zakwestionowane przez nadużycia w Kościele. Jak powiedział Papież,
„Dzisiejszy Kościół potrzebuje ojców... Odrzuca tych, którzy mylą autorytet z autorytaryzmem, służbę z serwilizmem, konfrontację z uciskiem, miłosierdzie z opiekuńczością, siłę ze zniszczeniem. Każde prawdziwe powołanie rodzi się z daru z siebie, który jest dojrzewaniem zwyczajnej ofiarności. Także w kapłaństwie i w życiu konsekrowanym wymagana jest tego rodzaju dojrzałość”[6].
Duchowe ojcostwo jest istotnym wymiarem naszego życia misjonarskiego i celibatu, które będziemy radośnie przeżywać. Dnia 19 marca 2021 r., w święto św. Józefa, Papież Franciszek zainauguruje Rok „Famiglia Amoris Laetitia”, który zakończy się 26 czerwca 2022 r., z okazji X Światowego Spotkania Rodzin w Rzymie. Oba wydarzenia znacznie poprawią jakość naszego życia wspólnotowego i zaangażowania misyjnego na rzecz ludu Bożego. Przyjmijmy ducha tych dwóch wydarzeń, aby wzbogacić przygotowanie i realizację Kapituły.
Marzyć o Bożym marzeniu
- Chciałbym podzielić się tym, jak ważne jest wspólne marzenie o naszej misyjnej przyszłości, która jest kluczowym czynnikiem w przygotowaniu i przeprowadzeniu Kapituły. Papież Franciszek wielokrotnie zapraszał Kościół do snucia marzeń Boga o ludzkości[7]. To „marzenie”, jak je rozumiemy, różni się od życzeniowego myślenia osoby bezczynnej. Różni się również od koszmarów nocnych, które nasz nieświadomy umysł zszywa z nagromadzonych lęków i niepokojów w ciągu dnia. Sny w Biblii są związane ze znakami i wskazówkami dotyczącymi przyszłego przebiegu wydarzeń, które budzą zaufanie do żywego Boga. Myślę o snach obu Józefów w Biblii: Józefa, syna Jakuba w Starym Testamencie i Józefa, męża Maryi w Nowym Testamencie. Wizja ze snu jest uczestnictwem w Bożym planie zbawienia. Siła i piękno naszego powołania misyjnego jest snem naszych serc, marzeniem o bliskim podążaniu za Jezusem, o którym marzył nasz Założyciel i który dzielił ze swoimi towarzyszami. Nasze marzenie, jak mówi Papież Franciszek, „nazywa się Jezus, jest zasiane przez Ojca: Bóg, tak jak On, jak Ojciec, posłany przez Ojca z ufnością, że będzie wzrastać i żyć w każdym sercu. Jest to marzenie konkretne, które jest Osobą, które płynie w naszych żyłach, wstrząsa sercem i sprawia, że tańczy”[8].
- Przyszłość naszego Zgromadzenia zależy od tego, na ile każdy z nas będzie utrzymywał żywe marzenie Założyciela o głoszeniu Ewangelii. W Zgromadzeniu jest około 3000 mężczyzn, którzy podtrzymują to marzenie, wraz z całą Rodziną Klaretyńską i tyloma osobami, z którymi dzielimy charyzmat o. Klareta. Jak wspaniałym zespołem bylibyśmy w Kościele i w świecie, gdybyśmy mogli razem marzyć o marzeniu Boga o nas! Zastosujmy do siebie i do Kapituły wezwanie Papieża Franciszka:
„Potrzebujemy wspólnoty, ażeby nas wspierała, pomogła nam, takiej, w której pomagamy sobie nawzajem patrzeć w przyszłość!. Snujmy marzenia jako jedna ludzkość, jako wędrowcy stworzeni z tego samego ludzkiego ciała, jako dzieci tej samej ziemi, która wszystkich nas gości, każdego z bogactwem jego wiary czy jego przekonań, każdego z jego własnym głosem, wszystkich jako braci!”[9].
Kiedy przestaniemy razem marzyć o marzeniu Jezusa o ludzkości, dla której On się poświęcił, przestaniemy mieć w świecie znaczenie jako Zgromadzenie misyjne. Kapituła to czas wspólnego snucia marzeń o Jezusie, tak jak zrobił to nasz Założyciel w swoim czasie.
Przygotowania do Kapituły Generalnej
- XXV Kapituła Generalna poprosiła nas „o zbadanie nowych metod i sposobów organizacji naszych kapituł generalnych i prowincjalnych” (MS 72.3). Dlatego przygotowanie do XXVI Kapituły Generalnej ma się rozwijać na poziomie wspólnot, stref, Organizmów Większych i konferencji poprzez wnikliwe i twórcze konwersacje. Komisje, które miały towarzyszyć temu procesowi w każdym z Organizmów Większych, twórczo dostosowywały spotkania do sytuacji pandemii, choć w niektórych miejscach były one nieco opóźnione. Doceniam kreatywność naszych braci w dostosowywaniu zebrań do przestrzegania przepisów dotyczących zwalczania wirusa, przy jednoczesnym zapewnieniu wierności duchowi przygotowań kapituły. Obecność i wkład rodziny klaretyńskiej, naszych współpracowników i przyjaciół na tym etapie Kapituły były niesamowite.
- Dynamika przygotowania Kapituły wyklucza powołanie komisji do przygotowania dokumentu przedkapitulnego w oparciu o określony temat. Owoce konwersacji na różnych poziomach będą pomocne w rozeznawaniu Kapituły; będą one zebrane przez komisję powołaną przez Zarząd Generalny, która zostanie przedstawiona na Kapitule.
- Nasze doświadczenie Trójcy Świętej, Ojca, Syna i Ducha Świętego, źródła jedności w różnorodności i podstawy wzajemnych powiązań całego stworzenia, leży u podstaw naszych konwersacji i rozeznania na różnych etapach Kapituły. Kiedy gromadzimy się w duchu Zmartwychwstałego Pana, nasze spotkania stają się wydarzeniami Pięćdziesiątnicy, a nie spotkaniem przyjaciół lub elit, zaś nasze rozmowy tworzą nową ludzkość, bez pokusy wchodzenia w plotkarstwo lub spory. Wychodzimy z takich spotkań jako ewangelizatorzy napełnieni duchem[10].
Hasło Kapituły: Zakorzenieni i odważni
- Rozmowy, które Jezus prowadził z uczniami w drodze do Emaus (por. Łk 24), rozważaliśmy w moim liście zapowiadającym Kapitułę Generalną. Zachęcam do zwrócenia uwagi na to, dokąd zaprowadziły ich rozmowy z Jezusem. Kiedy Jezus otworzył Pisma, otworzyły się także serca uczniów, aby osobiście powitać Go w ich mrokach: „Zostań z nami, gdyż ma się ku wieczorowi i dzień się już nachylił” (Łk 24, 29). Jezus wszedł, aby z nimi zostać. Ten pobyt miał ich zaprowadzić na szczyt drogi, na Eucharystię, kiedy dał im siebie jako pokarm. Ich oczy otworzyły się i rozpoznali Tego, o którym mówiły wszystkie Pisma. Jako ludzie płonący miłością Boga byli gotowi wrócić do Jerozolimy, aby dołączyć do swoich braci. Również i tu Jezus był z nimi, niewidzialny, jako Eucharystia w ich sercach, oświecając ich drogę. Przebywanie z Jezusem oznacza przemianę przez miłość Boga i jest warunkiem wyjścia i głoszenia Ewangelii. Bycie „zakorzenionym w Panu i odważnym w wypełnianiu Jego misji” to jedyna rzeczywistość w życiu misjonarza i jego wspólnoty.
- Na spotkaniu Przełożonych Wyższych w Chile w styczniu 2020 r. przyjęliśmy ten temat Zakorzenieni i odważni, jako hasło naszej drogi[11]. Obraz kompasu, którego nasz Założyciel użył do zilustrowania swojego powołania i misji, pomaga nam zrozumieć to hasło w kluczu klaretyńskim. Jeden punkt kompasu jest przymocowany w środku, a drugi może się swobodnie poruszać. O. Klaret dobrze wiedział, że na tyle, na ile jego serce było głęboko zakorzenione w Chrystusie, mógł swobodnie i odważnie głosić Ewangelię. W tym czasie głębokich przemian potrzebujemy integralności życia zakorzenionego w Chrystusie i wolności ducha, aby odkrywać nowe granice misji, jeśli chcemy wiarygodnie przeżywać nasze misyjne powołanie.
Udział w XXVI Kapitule Generalnej
- Kapituła Generalna jest wydarzeniem całego Zgromadzenia, w którym żaden Klaretyn nie powinien być tylko obserwatorem. Również Rodzina Klaretyńska i nasi współpracownicy nie powinni być trzymani z dala od tej drogi. Wspólne kroczenie jest normalną drogą Kościoła i Zgromadzenia. Podczas naszych spotkań wykorzystujemy synodalny charakter Kościoła, słuchając razem Ducha Świętego, który przemawia do nas na wiele sposobów. Kiedy słuchamy uszami serca i mówimy z Jego pełni, nasze spotkania otwierają przestrzeń dla kreatywności i nowości Ducha Zmartwychwstałego Pana. Dziękuję każdemu z was za aktywny udział w konwersacjach w waszych wspólnotach i innych spotkaniach. Wasz wkład jest bardzo cenny. Wspólne przyjrzenie się naszej przyszłości jako misjonarzy w Kościele i świecie już wywołuje zmiany w każdym z nas. W ten sposób proces Kapituły, który już rozpoczęliśmy, nabierze rozpędu jako wydarzenie przemieniające, budujące więzi braterskiej miłości i misyjnego zaangażowania. Powinniśmy podtrzymywać ogień miłości Bożej, ulepszając nasze codzienne życie poprzez dobrą komunikację i współpracę, które zwiększają radość z naszego powołania misyjnego oraz poprzez odrzucanie nawyków, które osłabiają gorliwość apostolską.
- Wybory uczestników XXVI Kapituły Generalnej zostały dokonane zgodnie z normami naszego ustawodawstwa. Kapituła będzie składać się z 78 uczestników, w tym sześciu członków wyznaczonych przez Zarząd Generalny, korzystając z uprawnień nadanych jej przez poprzednią Kapitułę Generalną. Z elitarnego punktu widzenia uczestnicy Kapituły mogą być postrzegani jako uprzywilejowani, świętsi, bardziej uzdolnieni lub najlepsi w naszym Zgromadzeniu. Wiecie, że to nieprawda. Jest wielu świętych, utalentowanych i zaangażowanych Klaretynów, którzy nie pojadą na Kapitułę ani z wyboru ani z nominacji. Delegaci uczestniczą w Kapitule, aby dokonać wspólnego rozeznania dla całego Zgromadzenia. Z perspektywy charyzmatycznej jest to raczej odpowiedzialność i zaufanie wobec Boga, Kościoła i Zgromadzenia, niż przywilej czy zasługa. Dlatego uczestnicy powinni wziąć na siebie tę odpowiedzialność i przygotować się do Kapituły poprzez modlitwę, słuchanie, refleksję i studium. Wspólnota kapitulna, która narodziła się w łonie Zgromadzenia, czerpie pokarm z całego Zgromadzenia, które modli się za tę wspólnotę, przygotowuje ją i towarzyszy jej w owocnym przeżyciu Kapituły. Jestem głęboko wdzięczny za to, że Rodzina Klaretyńska, nasi współpracownicy i przyjaciele są z nami w tej drodze, towarzysząc w procesie rozwoju Kapituły jako wydarzenia kościelnego, w którym również oni mają do odegrania ważną rolę.
Zwołanie XXVI Kapituły Generalnej
- Celem tego listu jest zwołanie XXVI Kapituły Generalnej, która rozpocznie się 15 sierpnia 2021 r. i ma się zakończyć do 12 września 2021 r. Dlatego zgodnie z naszym ustawodawstwem (CC 154; Dir 499) zwołuję XXVI Zwyczajną Kapitułę Generalną naszego Zgromadzenia, która odbędzie się, jeśli Bóg pozwoli, w Centro Ad Gentes w Nemi w Rzymie, zakładając, że nie będą ograniczone możliwości przemieszczania się. Wszyscy uczestnicy XXVI Kapituły Generalnej mają być obecni w Rzymie 14 sierpnia 2021 r., abyśmy mogli rozpocząć Kapitułę rano 15 sierpnia. Jeśli w związku z pandemią uzasadnione będzie ewentualne przełożenie Kapituły, zostaniecie o tym poinformowani do końca kwietnia. Należy to wziąć pod uwagą przy przygotowaniach do podróży.
- W związku z tym zwołaniem każda wspólnota proszona jest o odmawianie Modlitwy za Kapitułę podczas jednej z modlitw wspólnotowych. Wzywam również każdego z was do wzmocnienia lub powrotu (w przypadku, gdybyście zaniedbali ten zwyczaj) do spędzania godziny na osobistej modlitwie, co praktykował nasz Założyciel, a nasze Konstytucje gorąco nam to zalecają (CC 37). Wiele trudnych sytuacji naszych braci zmusza mnie do powtórzenia tego tutaj i jestem pewien, że przyniesie to wielkie owoce na Kapitule.
Strona internetowa Zgromadzenia (www.claret.org/xxvi/) zawiera wiele materiałów, dzięki którym będziesz mógł śledzić przebieg Kapituły. Zapraszam do korzystania z nich. Mamy nadzieję, że dzięki wykorzystaniu środków komunikacji będziemy mogli wszyscy bardziej w niej uczestniczyć. W ramach zaangażowania w troskę o naszą planetę zrezygnujemy w miarę możliwości z używania papieru i będziemy korzystali z wersji elektronicznych podczas naszego spotkania.
- W tym roku, poświęconym św. Józefowi, jednemu z patronów naszego Zgromadzenia, powierzmy jego ojcowskiej opiece siebie i Kapitułę. Uczmy się także od Serca Maryi, które dołączyło do wspólnoty uczniów i razem z nimi marzyło o Bożym marzeniu o ludzkości, które Jej Syn ucieleśnił w sobie. Polecamy również naszą drogę przygotowań wstawiennictwu św. Antoniego Marii Klareta i Męczenników Rodziny Klaretyńskiej.
W święto Ofiarowania Pańskiego
Światowy Dzień Życia Konsekrowanego
Mathew Vattamattam CMF
Przełożony Generalny
[1] Por. Papież Franciszek, Fratelli Tutti [encyklika, 2020], 54-55.
[2] Por. Papież Franciszek (w rozmowie z Austen Iverigh), Wstęp, w: Powróćmy do marzeń. Droga ku lepszej przyszłości (Dom Wydawniczy Rafael, Kraków 2020).
[3] Tamże.
[4] Por. Missionarii Sumus, Deklaracja XXV Kapituły Generalnej (2015), n. 64-75.
[5] Papież Pius IX ogłosił św. Józefa patronem Kościoła Powszechnego przez Dekret Quemadmodum Deus 9 grudnia 1870 roku.
[6] Papież Franciszek, Patris Corde [list apostolski, 8 grudnia 2020].
[7] Temat marzenia jest często obecny w nauczaniu Papieża Franciszka: w Evangelii Gaudium (6 razy), Amoris Laetitia (13 razy), Christus Vivit (54 razy), Gaudete Exsultate (3 razy), Querida Amazonia (16 razy), Fratelli Tutti (13 razy).
[8] Papież Franciszek, Christus Vivit [posynodalna adhortacja, 2019], n. 157.
[9] Papież Franciszek, Fratelli Tutti, n. 8.
[10] Evangelii Gaudium ukazuje ewangelizatorów napełnionych Duchem jako „ewangelizatorzy odważnie otwarci na działanie Ducha Świętego” (n. 259).
[11] Wybór tematu zainspirowało dzieło kardynała Aquilino Bocosa Zakorzenieni i odważni (Arraigados y Arriesgados), jednak na spotkaniu ostatecznie został wybrany temat Arraigado y audaces [co w języku polskim nie ma większego znaczenia, ponieważ słowo audaz oznacza śmiały, odważny, zuchwały, zaś arriegado – ryzykowny, niebezpieczny, zuchwały, śmiały, odważny – przyp. tłum.].